Kiedy wygasają majątkowe prawa autorskie zagranicznego twórcy utworu literackiego?

Polski wydawca może mieć nie lada zagwozdkę, jeśli chciałby wydać w Polsce polską wersję książki autora z USA w sytuacji, w której według polskich przepisów autorskie prawa majątkowe do utworu oryginalnego już wygasły, a według prawa amerykańskiego nadal podlegają one ochronie.

Od czego zatem wydawca ma zacząć, żeby ustalić, czy na wydanie amerykańskiej książki języku polskim w Polsce musi uzyskać zgodę osób, które dysponują prawami do tego utworu, czy też takiej zgody nie potrzebuje?

Przede wszystkim polski przekład amerykańskiej książki, czyli utworu literackiego, stanowi jej opracowanie w rozumieniu polskich przepisów. Zgodnie z art. 2 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych („u.p.a.”) opracowanie stanowi odrębny utwór (zależny) będący przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Jednak rozporządzanie i korzystanie z opracowania, czyli polskiego przekładu amerykańskiej książki, zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, czyli amerykańskiego oryginału chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.

Jak zatem w takim przypadku ustalić, czy prawa majątkowe do utworu pierwotnego – książki amerykańskiego autora, wygasły?

Co do zasady, w Polsce autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy (z pewnych wyjątkami zawartymi w art. 36 u.p.a.). Oznacza to, że po tym czasie można swobodnie korzystać z utworu, w tym wydać opracowanie czyjegoś utworu, bez konieczności uzyskiwania zgody uprawnionych, np. spadkobierców twórcy.

Jednak co w przypadku, gdy opracowanie, takie jak polski przekład książki, który ma być wydany w Polsce, powstało na podstawie oryginalnego utworu twórcy amerykańskiego, a według prawa amerykańskiego ochrona prawno-autorska tego utworu jeszcze nie wygasła? Czy czas, po jakim wygasają autorskie prawa majątkowe do utworu oryginalnego, po którym możliwe jest wydanie w Polsce tego utworu bez zgody uprawnionych (np. spadkobierców amerykańskiego autora) liczymy według prawa polskiego, czy amerykańskiego?

Poszukiwanie odpowiedzi należy zacząć od art. 5 pkt 4 u.p.a., według którego przepisy tej ustawy „stosuje się do utworów, które są chronione na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów”. W tej sytuacji kolejnym krokiem jest sprawdzenie, czy Polska i USA są stronami umowy międzynarodowej, z której wynika ochrona utworów literackich, a jeśli tak, jaki zakres ochrony wynika z takiej umowy.

Zarówno Polska jak i USA są stronami Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych („Konwencja”). Oba te państwa należą do Związku utworzonego mocą art. 1 Aktu paryskiego Konwencji. Konwencja, jak już wynika z samego jej tytułu, dotyczy ochrony utworów literackich.

Na podstawie art. 5 ust. 1 Konwencji, w odniesieniu do dzieł, co do których autorom przysługuje ochrona na podstawie Konwencji, autorzy w państwach należących do Związku, innych niż państwa pochodzenia dzieła, korzystają z praw, jakie odpowiednie ustawy przyznają aktualnie lub przyznają w przyszłości swoim obywatelom, jak też z praw specjalnie przyznanych przez Konwencję. Oznacza to, że przy ocenie czasu trwania ochrony prawno-autorskiej dzieła zagranicznego autora z państwa-strony Konwencji na terenie Polski, zastosowanie mają przepisy prawa polskiego ze względu na zasadę terytorialności, na której oparta jest Konwencja. Zasada ta stanowi, że powstanie, treść i ustanie prawa własności intelektualnej podlegają prawu państwa, w którym ma miejsce korzystanie z tego prawa.

Przenosząc w uproszczeniu opisane wyżej postanowienia Konwencji na analizowany przypadek, autorowi amerykańskiej książki przysługuje w Polsce taka ochrona, jaka przysługuje polskim autorom utworów literackich w Polsce. Tym samym okres ochrony autorskich praw majątkowych dla utworów literackich amerykańskiego autora wynosić będzie 70 lat po śmierci tego autora i po tym czasie utwory te wejdą do tzw. „domeny publicznej” w odniesieniu do terytorium Polski. Wobec tego, polski wydawca, który chce wydać polski przekład książki autora amerykańskiego w Polsce, może to uczynić bez zwracania się o zgodę do uprawnionych do oryginalnej książki amerykańskiego autora tej książki, np. jego spadkobierców, jeśli od śmierci autora minęło 70 lat nawet, jeśli w USA utwór ten nadal podlega ochronie na podstawie przepisów prawa amerykańskiego.