Horizon Worlds – świat wirtualny firmy Meta (Facebook). Jakie prawa i regulacje w nim obowiązują? Część 1.

Sebastian Urban, radca prawny, Partner, Kancelaria Prawna Media

Horizon Worlds to projekt, który według dość konserwatywnej definicji zawartej w Wikipedii, jest grą online w wirtualnej rzeczywistości, opracowaną i opublikowaną przez firmę Meta. Sam projekt Horizon Worlds i jemu podobne projekty stworzenia światów alternatywnych w przestrzeni wirtualnej, opracowywane przez inne firmy technologiczne, wydają się jednak mieć potencjał znacznie wykraczający poza bycie jedynie grą online w wirtualnej rzeczywistości. Dość powiedzieć, że według danych dostępnych publicznie, Meta, a przed nią Facebook, do połowy 2022 roku zainwestowała w rozwój Horizon Worlds i wspomagającej go technologii ponad 10 miliardów dolarów.

Kilka dni temu trafiłem na artykuł pana Michała Duszczyka pt. „Internet Metaverse w powijakach. To świat pełen zagrożeń”. W artykule zacytowana jest wypowiedź pana Mateusza Bodio, który wymieniając różne bariery jakie napotyka na drodze do szerszej popularności projekt Horizon Worlds, wymienia również kwestie prawne. Pan Bodio zwraca uwagę, że nie mamy dziś właściwych i zunifikowanych praw, którymi rządzi się Horizon Worlds.

Generalnie zgadzam się z twierdzeniem, że prawo może nie nadążać za rozwojem technologii, a nawet za rozwojem społecznym. Jest to dla mnie naturalne. Wiem jak wygląda proces legislacyjny i wiem, że nie ma takiej praktycznej możliwości, żeby prawo „nadążało” za zmieniającym się światem.

Warto jednak pamiętać, że projekty takie jak Horizon Worlds są osadzone w określonej, istniejącej rzeczywistości prawnej. Stosuje się do nich obowiązujące przepisy prawne, jak do każdej innej działalności. Oczywiście, jest to całkowicie nowa przestrzeń i nie mam pewności w jaki sposób te same przepisy stosowane w realnym świecie będą wpływać na relacje w świecie wirtualnym. Postaram się jednakże w serii krótkich artykułów przeanalizować i opisać, według mojej najlepszej wiedzy, jakie zasady prawne mogą mieć zastosowanie do świata Horizon Worlds i jak powinno wyglądać ich stosowanie.

Zaczynając wspomnianą serię, na pierwszy ogień rzucę pytanie bardzo ogólne. Wyobraźmy sobie, że wydarzyło się coś, co naszym zdaniem naruszyło nasze prawa w Horizon Worlds. Albo kiedy czujemy, że jakieś zachowanie firmy Meta, właściciela Horizon Worlds narusza nasze interesy na tyle, że pomyślimy o tym, żeby Metę o coś pozwać albo zażądać odszkodowania czy zaprzestania jakiegoś działania.

Zanim zaczniemy analizować jakie dokładnie nasze prawa zostały naruszone i jak wygląda ich ochrona prawna, pojawia się podstawowe pytanie: do jakiego sądu się zwrócić i według którego prawa nasza sprawa będzie rozstrzygana? Czy skoro Meta znajduje się gdzieś w Kalifornii, będę musiał zatrudnić amerykańską kancelarię prawną, żeby reprezentowała mnie przed tamtejszym sądem? Czy może skoro europejska siedziba Meta znajduje się w Irlandii, będę musiał zatrudnić prawników z Zielonej Wyspy? 

Aby odpowiedzieć na te pytania, sięgnę w pierwszym rzędzie do Regulaminu firmy Meta i poszczególnych dodatkowych zasad i regulaminów dostępnych na stronach grupy Meta. Natomiast w sytuacjach, których nie reguluje lub nie może regulować Regulamin Meta, przeanalizuję ogólne przepisy prawa, które mogą mieć zastosowanie do kwestii właściwej jurysdykcji i właściwego prawa – Rozporządzenia Bruksela I bis[1], Rzym I[2] oraz Rzym II[3].

Roszczenia wynikające z zawartych umów pomiędzy Meta a konsumentem

Jeśli nasze roszczenie ma być skierowane przeciwko Meta i nie należy do roszczeń „specjalnych”, dla których jurysdykcji lub prawa właściwego nie można określić w regulaminie lub w umowie, odpowiedź na pytanie gdzie i według jakiego prawa pozwać Meta lub gdzie i według jakiego prawa pozwie Meta nas, znajdziemy w Regulaminie firmy Meta, w którym firma pisze:

„Staramy się ustanawiać jasne zasady, aby ograniczać liczbę sporów z użytkownikami oraz ewentualnie całkowicie ich unikać. Jeżeli jednak dojdzie do sporu, dobrze jest wiedzieć od razu, gdzie można go rozstrzygnąć i jakie przepisy będą miały zastosowanie.

Jeżeli użytkownik jest konsumentem i zamieszkuje w państwie członkowskim Unii Europejskiej, przepisy tego państwa członkowskiego będą miały zastosowanie do każdego roszczenia, powództwa lub sporu użytkownika z Facebookiem związanego z niniejszym Regulaminem lub Produktami firmy Meta („roszczenie”) lub z nich wynikającego, a użytkownik może domagać się rozpatrzenia swojego roszczenia w dowolnym sądzie w takim państwie członkowskim właściwym w zakresie rozstrzygnięcia takiego roszczenia. We wszystkich pozostałych przypadkach użytkownik wyraża zgodę aby roszczenie podlegało rozstrzygnięciu przez sąd właściwy w Republice Irlandii oraz że prawo irlandzkie reguluje niniejszy Regulamin oraz wszelkie roszczenia (bez odnoszenia się do przepisów kolizyjnych zawartych w takim prawie).”

Czyli w przypadku użytkowników – konsumentów z Polski, nasze roszczenia związane z Horizon Worlds przeciwko firmie Meta możemy kierować do sądów polskich i oczekiwać, że zostaną one rozpatrzone według prawa polskiego.

Możliwość poddania sporów dotyczących umów lub roszczeń z umów konsumenckich, jurysdykcji sądów polskich wynika z regulacji zawartej w Artykule 18 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Bruksela I bis, który stanowi, że Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania, albo bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta – przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. Kontrahent natomiast może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania.

Oczywiście nie wyklucza to możliwości zwrócenia się bezpośrednio do Meta ze swoimi roszczeniami, jeszcze przed zgłoszeniem ich do polskiego sądu. Niejednokrotnie takie bezpośrednie negocjacje, szczególnie jeśli jesteśmy w nich reprezentowani przez doświadczonych prawników-specjalistów, mogą przynieść szybsze i lepsze rezultaty niż proces w sądzie.

Obowiązek rozpatrywania roszczeń konsumenckich lub przeciwko konsumentowi mieszkającemu w Polsce, według prawa polskiego, wynika wprost z Rozporządzenia Rzym I. Przepisy te mają zastosowanie do większości roszczeń dotyczących wykonywania zobowiązań wynikających z umowy zawartej między Meta a konsumentem. Artykuł 6 ust. 1 Rozporządzenia Rzym I stanowi, że […] umowa zawarta przez osobę fizyczną w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową („konsument”), z inną osobą wykonującą działalność gospodarczą lub zawodową („przedsiębiorca”) podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu (…).

Podsumowując, jeśli jesteśmy konsumentem, czyli osobą fizyczną działającą w celu, który można uznać za niezwiązany z naszą działalnością gospodarczą lub zawodową, oraz nasz spór z Meta wynika z naruszenia umów (regulaminów, warunków handlowych etc.) pomiędzy nami a Meta, z dużą dozą prawdopodobieństwa, będziemy mogli liczyć na to, że to sądy polskie będą rozstrzygać nasze spory z Meta według przepisów obowiązujących w Polsce.

Roszczenia wynikające z zawartych umów pomiędzy Meta a przedsiębiorcą

Kontynuując wątek relacji wynikających z umowy między Meta a użytkownikami, lecz tym razem użytkownikami – przedsiębiorcami. Jurysdykcja oraz prawo właściwe w sporach wynikających z relacji umownych z Meta, zależne będzie od podmiotu, z którym jako przedsiębiorca zawarliśmy umowę.

W przeważającej większości przypadków, jako przedsiębiorcy z Europejskiego Obszaru Gospodarczego, będziemy złączeni umową z Meta Platforms Ireland Limited. W takiej sytuacji, zgodnie z postanowieniami Warunków handlowych firmy Meta, każde roszczenie cywilnoprawne pomiędzy użytkownikiem – przedsiębiorcą, a spółką Meta Platforms Ireland Limited, musi zostać rozstrzygnięte wyłącznie w sądach Irlandii oraz podlegać przepisom obowiązującym w Irlandii bez względu na przepisy prawa kolizyjnego.

Jeśli jednak z jakiegokolwiek powodu, podmiotem z którym łączy nas umowa po stronie grupy Meta, będzie Meta Platforms Inc., zgodnie z postanowieniami Warunków handlowych firmy Meta, spory muszą być rozstrzygane wyłącznie w sądzie rejonowym północnego dystryktu Kalifornii lub w sądzie stanowym w hrabstwie San Mateo w Stanach Zjednoczonych. Prawem właściwym przy rozstrzyganiu takich sporów będzie prawo stanu Kalifornia bez względu na przepisy prawa kolizyjnego.

Podsumowując, przedsiębiorcy prawdopodobnie rzeczywiście będą musieli rozważyć zatrudnienie prawników z Irlandii, aby prowadzić postępowanie przeciwko Meta we właściwym sądzie w Irlandii lub chociażby polskiego prawnika, który ma kwalifikacje aby zainicjować i poprowadzić polubowne negocjacje z zespołem prawnym Meta w Irlandii.

Poprzedni akapit zawiera słowo „prawdopodobnie”. Za tym słowem kryje się dość skomplikowany i wielopoziomowy zestaw zasad rządzących kwestią jurysdykcji w sprawach, które zaistniały w przestrzeni Internetu. Meta narzucając użytkownikom (nie-konsumentom) Horizon Worlds jurysdykcję sądów w Irlandii zdaje się polegać na regulacji zawartej w Artykule 25 Rozporządzenia Bruksela I bis.

Rozporządzenie Bruksela I bis pozwala stronom umówić się, że z góry zgadzają się na to, żeby ich przyszłe spory rozstrzygał sąd jednego z państw członkowskich UE. Umowa taka powinna być zawarta w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie. Może też być zawarta w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami. Jeżeli zaś jest umową zawieraną w handlu międzynarodowym – w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają. Ponadto, wszelkie przekazy elektroniczne umożliwiające trwały zapis umowy są zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia traktowane na równi z formą pisemną.

Czy oznacza to, że zaakceptowanie przez użytkownika (nie-konsumenta) Regulaminu firmy Meta, w którym znajduje się zapis o uznaniu sądu w Irlandii za właściwy w sprawie wszelkich roszczeń, spełnia wymogi Artykułu 25 Rozporządzenia i przez to jest skuteczne i wiążące takiego użytkownika? Prawdopodobnie tak, ale jest to zagadnienie różnie interpretowane w poszczególnych krajach członkowskich UE i być może okaże się w przyszłości, że uda się w pewnych sytuacjach taką jurysdykcję skutecznie podważyć.

Co do prawa właściwego, Meta wskazując prawo właściwe Irlandii, wydaje się opierać na Artykule 3 Rozporządzenia Rzym I i na wyrażonej tam zasadzie swobody wyboru prawa. Artykuł 3 ust. 1 Rozporządzenia Rzym I stanowi, że: „Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.”

Powyższa zasada podlega szeregowi reguł interpretacji, co do formy wyrażenia zgody, jej ważności materialnej itd. Jednakże w przypadku relacji pomiędzy Meta a przedsiębiorcą z Polski, w znacznej mierze te reguły nie powinny wpłynąć na ważność wyboru prawa, na jaki przedsiębiorca przystał akceptując Regulamin Meta.

Istotnym potencjalnie wyjątkiem od zasady swobody wyboru prawa są sytuacje opisane w Artykule 3 ust. 3 i 4 Rozporządzenia Rzym I. Wyjątek opisany w ust. 3 stanowi, że w przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego, w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego, są zlokalizowane w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można wyłączyć w drodze umowy. Natomiast ust. 4 stanowi, że w przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym lub więcej państwach członkowskich, dokonany przez strony wybór prawa właściwego innego niż prawo państwa członkowskiego nie narusza stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w odpowiednich przypadkach w kształcie, w jakim zostały one wdrożone w państwie członkowskim sądu, których nie można wyłączyć w drodze umowy.

Warunkiem możliwości skorzystania z tych wyjątków, w przypadku umowy z Meta, jest oczywiście istnienie okoliczności, że wszystkie inne niż poddanie umowy pod prawo irlandzkie, elementy stanu faktycznego są zlokalizowane poza Irlandią. Jeśli okoliczności naszej sprawy przeciwko Meta wskazują na taką możliwość, nie uzyskamy prawa do żądania uznania sądu w Irlandii za niewłaściwy, ani nie będziemy mogli żądać przeniesienia rozpatrywania sprawy do sądu polskiego, ale uzyskamy możliwość stosowania elementów prawa polskiego przed sądem w Irlandii. Może mieć to szczególne znaczenie jeśli jesteśmy przedsiębiorcą kreatywnym, który w swojej pracy podlega ochronie, na przykład, prawa autorskiego. Niektórych przepisów chroniących twórców w prawie polskim nie można wyłączyć w drodze umowy i takie właśnie przepisy będzie musiał wziąć pod uwagę sąd w Irlandii, rozpatrując naszą sprawę przeciwko Meta.

Podsumowując, w sporach dotyczących zawartych umów dotyczących Horizon Worlds, gdzie jedną ze stron jest grupa Meta, jeśli działamy jako konsumenci, prawdopodobnie nasze spory będą rozstrzygane według polskiego prawa w sądach polskich. Jeśli jednak zawarliśmy te umowy jako przedsiębiorcy, najprawdopodobniej będziemy musieli prowadzić postępowanie przed sądami w Irlandii. Co do stosowanego w tych sądach prawa, poza prawem irlandzkim, mogą zaistnieć stany faktyczne, które pozwolą nam sięgnąć po ochronę przewidzianą bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa polskiego.

W pierwszym artykule z serii dotyczącej zasad prawnych, które mogą mieć zastosowanie do świata Horizon Worlds omówiłem kwestie jurysdykcji i prawa właściwego w sporach wynikających z umów, w których jedną ze stron jest firma Meta. W kolejnym artykule planuję opisać również kwestie jurysdykcji oraz prawa właściwego w sporach, których stroną może być Meta, ale takich które nie wynikają z umów. Spory takie mogą wynikać z czynów niedozwolonych (deliktów) lub czynów podobnych do czynów niedozwolonych (quasi-deliktów). Wspomnę również o sprawach dotyczących roszczeń cywilnoprawnych o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą.

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona)

[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)

[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 864/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”)